'غدير'، اين نام مقدس، عنوانِ عقيده واساس دين ما است.

 غدير عصاره ونتيجه ى خلقت وچكيده ى تمام اديان الهى وخلاصه ى مكتب وحى است.

 غدير اعتقاد ماست، و فقط يك واقعه ى تاريخى نيست.

 غدير، ثمره ى نبوّت وميوه ى رسالت است.

 غدير، تعيين خط مشى مسلمين تا آخرين روز دنيا است.

 غدير، نه فراموش شدنى است نه كهنه شدنى!!

 غدير، آبى است كه همه ى درختان و گل بوته هاى باغستانهاى توحيد براى تغذيه و رشد به آن نيازمندند.

 غدير صراط است. با ايمان به غدير مى توان از اين صراط گذشت و گرنه لبه ى شمشيرى است كه هر منافق و ملحدى را دو نيمه خواهد ساخت.

غدير، حساس ترين مقطع اسلام است كه در آغاز شكوفايى، دين خدا را از خطر حتمى دشمنان داخلى و خارجى در بُعد فكرى و معنوى نجات داد.

 غدير، حافظ گذشته ى اسلام و ضامن بقاى آينده ى آن است، كه سياست گذار آن خداوند تعالى و اعلان كننده اش پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و مجرى آن دوازده امام معصوم عليهم السلام اند.

 غدير عيد همه ى انسانيت است. آن روز آرزوى نهايى از خلقت انسان بيان شد و هدف انسانيت مشخص گرديد. آنان كه آن روز را ضايع كردند حق انسانيت را زير پا گذاشتند و حق ميلياردها بشر را ناديده گرفتند.

 غدير در روح ما و از طينت ماست. ما با غدير به دنيا آمده ايم، و با زلالش كه با جانمان آميخته به ملاقات پروردگار خواهيم رفت.

 در نقطه ى غدير توقفى بايد، كه با حقيقت انسان سر و كار دارد، و در جهات مختلف وجودى او مؤثر است و تكليف دنيا و آخرتش را تعيين مى كند.

 هزار و چهارصد سال است كه شيعه زلال پر بركت غدير را به پاى درختان ولايت مى افشاند و از آن بيابانِ خشك، باغهاى پر ثمر اعتقادى و گلهاى زيباى محبت را پرورش مى دهد. خار و خس كينه هاى دشمن على عليه السلام را با برائت و لعن آنان ريشه كن نموده، و با حجتى قوى كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به دستش داده مرزهاى غدير را به روى معاندين بسته و جرأت تعرّض را از آنان سلب نموده است. شهيدان غدير در عرصه ى هزار و چهارصد ساله ى آن، دنباله روى اوّلين شهيدان آن فاطمه و محسن عليهماالسلام و پيرو شهيدان با عظمت غدير در كربلا هستند. عاشورا مولود غدير و حافظ آن است؛ سنگرى رو در روى سقيفه!

 در غدير چشمان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله دور دستهايى را مى نگريست كه مى بايد كشتى اسلام آن را طى كند و هدف نهايى آن به ظهور برسد؛ و آينده هايى را در نظر داشت كه گرگهاى عقيده، اسلام را از داخل مورد تعرض قرار داده اند.

 و اين بود كه دست على بن ابى طالب عليه السلام را گرفت و او را بلند كرد و از همانجا او را به همه ى نسلهاى تاريخ نشان داد و به عنوان جانشين خود معرفى فرمود.

 اينك ما ميراث دار غديريم كه در قله ى عظمت آن به دنيا آمده ايم. امروز غدير فراتر از ديد دشمنانش، آفتاب خيره كننده اى است كه بر همه ى جهان مى تابد، و كشتى پُرقدرتش پهنه ى گيتى را درمى نوردد، و دست غرق شدگان فتنه هاى هزار و چهارصد ساله ى سقيفه را به گرمى مى فشارد و از گردابهاى سياه كفر و گمراهى به سبزگونه ى پُرطراوت خود مى رساند تا روحشان را صفايى تازه بخشد.

 اى صاحب غدير غديريان از اوج غديرت سلام مى دهند، تعظيم مى كنند، بوسه بر دستت، بر پايت، بر خاك راهت مى زنند، و در برابر مقام علىِّ تو خود را بسيار كوچك مى بينند!... مگر بپذيرى شان...!؟

 با قطره اشكى پر از انتظار... 

گزارشی از حجة الوداع

نصب علی (ع) به خلافت در روز غدیر 

صحت واقعه غدیر از نظر تاریخ

مفاد حدیث غدیر

عید اخوت در روز غدیر

گواهان غدیر

جـمله اى كه در حديث غدير مورد استشهاد قرار گرفته و در حقيقت پيام اصلى واقعه غدير در آن نـهـفـتـه اسـت ايـن اسـت كه حضرت فرمود: من كنت مولاه فعلى مولاه كسانى كه به اين حديث استدلال كرده اند مولى را اولى معنا كرده اند اولى، يعنى كسى كه به تصرف سزاوارتر است به عبارت سـاده تـر يعنى كسى كه لايق سرپرستى، رهبرى و اختياردارى است بدين ترتيب معناى حديث اين است: 'هركس من رهبر وسرپرست اويم، على "ع" هم رهبر و سرپرست اوست بنابراين تنها كسانى به رهبرى و سرپرستى پيامبراكرم "ص" پايبند و ملتزمند كه رهبرى و سرپرستى على "ع" را بپذيرند. ايـنـك بـايـد دانـسـت كـه آيـا در لغت عرب، مولى به اين معنا به كار رفته است؟ يا نه؟

 ديگر آنكه اگـر بـپـذيـريـم مـولـى در لغت بدين معنا به كار رفته است، آيا در اين خطبه نيز اين معنى اراده شده است؟ يا خير؟.

 مـرحـوم عـلامـه امينى 42 نفر از علماى بزرگ تفسير و لغت را نام مى برد كه بيست و هفت نفر از آنـان گـفته اند: مولى به معناى اولى است پانزده نفر ديگر گفته اند: اولى يكى از معانى مولى است [ الغدير، ج 1، ص 344 تا 350. ]

 اما درباره اينكه آيا در اين حديث نيز مولى، چنان معنايى را افاده مى كند، توجه به شرايط و ظروفى كـه اين حديث در آن صادر شده، و مطالعه خطبه اى كه اين حديث در ضمن آن قرار گرفته است، هيچ شكى باقى نمى گذارد كه مولى در اين حديث هم به معناى اولى است.

 زيـرا شـخـصـيـتـى چـون پيامبر اسلام "ص" كه عقل كل، انسان كامل و بزرگترين پيامبر و سفير آسـمانى است، در روزى آن چنان گرم كه زمين چون آهن گداخته پاى مسافران را مى گدازد و خـورشـيـد مـغـز انـسان را به جوش مى آورد، در صحرايى سوزان و بدون امكانات [ وفيات الاعيان، ج 5، ص 231. ] كه اگر گوشت را بر زمين مى افكندى كباب مى شد [ ايـن مـطـلب را مرحوم سيد بن طاووس در اقبال الاعمال، ص 456 از كتاب النشر و الطى نقل كرده است. ]، محلى كه هيچ كاروانى در آن توقف نمى كند، دهـهـا هزار حاجى خسته را نگه مى دارد، رفتگان را باز مى گرداند و منتظر مى ماند تا بازماندگان برسند و در گرمترين ساعات روز سخنرانى مى كند و در ضمن آن چند بار از مردم سؤال مى كند تا مـطـمئن شود صداى او را به خوبى مى شنوند، و در نهايت على "ع" را به آنان نشان مى دهد، با نام و نسب معرفى مى كند و مى فرمايد: 'هركس كه من مولاى او هستم على هم مولاى اوست' سپس همه حاضران را موظف مى كند اين سخن را به غايبان برسانند، و پس ازآن دستور مى دهد همه با او بـيـعـت كـنـنـد، و بـه او تـبـريك و تهنيت گويند، و عمامه خويش را بر سرش مى گذارد و به او مـى فـرمايد: 'تاج عرب عمامه است' و به اصحاب مى فرمايد: 'فرشتگانى كه در روز بدر به ياريم آمدند، چنين عمامه هايى بر سر داشتند'.

 حـال اگر فرض كنيم اين حديث بدون هر گونه قرينه و تفسير و توضيحى به دست كسى برسد و بـدون غـرض بـه آن تـوجه كند در مى يابد كه برخلاف گفته بعضى افراد بى اطلاع پيامبر "ص" در صدد آن نيست كه بفرمايد: 'هركس من دوست او هستم على هم دوست اوست'! يا 'هركس من يـاور او هـسـتـم، عـلى ياور اوست'! چرا كه دوستى و ياورى، بيعت و تبريك نمى خواهد، عمامه و تاج گذارى نمى طلبد و به طوركلى چنان اهميتى ندارد كه در آن موقعيت خطير و با آن مقدمات اعلام شود.

 بـدين دلايل است كه مرحوم سبط بن جوزى از علماى اهل سنت، پس از بحثى مفصل در اين باره، به اين نتيجه مى رسد كه مولى در اين حديث به معناى اولى است [ تذكرة الخواص، ص 38. ]

 و ابن طلحه در مطالب السؤول مى نويسد:

 حضرت رسول "ص" هر معنايى را كه لفظ مولى نسبت به خودش دارد، براى على "ع" قرار داده است و اين مرتبه بلندى است كه پيامبر مخصوصا على "ع" را در آن قرار داده است [ مطالب السؤول، ص 16، سطر 25. ]

 ايـن نـتـيـجـه همان مفادى است كه خطبه رسول اكرم "ص" با تمام جملاتش بر آن دلالت دارد و هـمـان چيزى است كه صد و بيست هزار عرب خالص، بدون هيچ شبهه اى از كلام رسول خدا "ص" فـهـمـيـده انـد و بـه هـمين جهت بود كه حسان برخاست و در مدح حضرت امير "ع" شعر سرود و پيامبراكرم "ص" نيز اورا تشويق كرد پس از آن نيز هركس كه از اين واقعه خبردار شد، چنين فهميد كـه رسول مكرم اسلام "ص" براى خود جانشين تعيين كرده است در طول قرون متمادى همه اهل لغت و علماى اسلام همين را فهميدند و صدها شاعر عرب و غير عرب در اين زمينه شعر سرودند، و در اشـعار خود تصريح كردند كه پيامبر "ص" على "ع" را به جانشينى خود برگزيد و به همين جهت روز غدير را گرامى داشتند.

 امـيـرمـؤمـنـان عـلـى "ع" در دوران خـلافت ظاهرى خود در كوفه، بارها به اين حديث استدلال كرده اصحاب رسول خدا "ص" را قسم داد تا به آنچه از اين واقعه در خاطر دارند، شهادت دهند و در حالى كه حدود چهل سال از واقعه غدير گذشته و بسيارى از اصحاب رسول خدا "ص" از دنيا رفته و بـاقـيـمـانده دراطراف بلاد پراكنده شده بودند و كوفه از مركز اقامت صحابه "مدينه" دور بود و حـضـرتـش بـدون پيش بينى و تمهيد مقدمات از آنها شهادت مى خواست، شمار قابل توجهى به پا خـاسته به درستى گفتار اميرالمؤمنين شهادت مى دادند تعداد شهودى را كه روايات مختلف ذكر كـرده انـد، مـتـفاوت است طبق بعضى روايات 5 يا 6 نفر [ تاريخ دمشق، ج 2، ص 21، حديث 521، و مجمع الزوائد، ج 9، ص 104. ]، طبق روايتى ديگر 9 نفر [ مسند احمد بن حنبل، ج 1، ص 119. ]، و طـبـق روايـتى 12 نفر [ مـسند احمد بن حنبل، ج 1، ص 119 و فرائد السحطين، ج 1، ص 68 و 69، باب 10، حديث 34 و 36 و كنزالعمال، ج 13، ص 154،حديث 36480 و ص 157، حديث 36485 و مناقب ابن مغازلى، ص 28، حـديـث 38 و ص 20، حـديث 27 و تاريخ دمشق، ج2، ص 12،حديث 509 511 و ص 14، حديث 514 و ص 19 حديث 517. ]، طبق روايتى 12 نفر بدوى [ تاريخ دمشق، ج 2، ص 9، حديث 506 و ص 11، حديث 508 و ص 24، حديث 523 و كنزالعمال، ج 13 ص 170، حديث 36515 ومجمع الزوائد، ج 9، ص 105. ]، طبق روايتى 13 نفر [ تذكرة الخواص ص 35 و كنزالعمال، ج 13، ص 158، حديث 36487 و ص 170، حديث 36514 و تاريخ دمشق، ج 2، ص 18، حديث 515 و 516 و ص 25، حديث 524 و مجمع الزوائد، ج 9، ص 105 و ينابيع الموده، ص 36. ]، و در روايـتـى 16 نـفـر [ تاريخ دمشق، ج 2، ص 5، حديث 503 و 28، حديث 530 و مجمع الزوائد، ج 9، ص 107. ]، در روايتى 18 نفر [ تـاريـخ دمـشـق، ج 2، ص 13، حـديـث 512 و ص 14، حـديـث 513 و ص 18، حـديث 516 و مجمع الزوائد، ج 9، ص 108. ]، و در روايتى ديگر 30 نفر [ مسند احمد بن حنبل، ج 4، ص 307 و تاريخ الخلفا، ص 188 و تاريخ دمشق، ج 2، ص 7، حديث 505 و مجمع الزوائد، ج 9، ص 104. ]، طبق روايتى گروهى از مردم [ تاريخ دمشق، ج 2، ص 6، حديث 504 و ص 22، حديث 522. ]، طبق روايتى بيش از ده نفر [ تاريخ دمشق، ج 2، ص 12، حديث 510. ]، و طبق روايتى ديگرعده اى [ تاريخ دمشق، ج 2، ص 20، حديث 520. ] و در روايتى گروه زيادى [ تذكرة الخواص، ص 35 و مجمع الزوائد، ج 9، ص 104. ]، و طبق روايتى ديگر 17 نفر [ ينابيع الموده، ص 36. ] شهادت دادند كه پيامبر "ص" در روز غدير فرمود: من كنت مولاه فعلى مولاه.

 هـمـچـنـيـن اهـل بـيت "ع" و دوستان و پيروان

غـديـر چـشـمـه اى است كه زلال اسلام ناب از آن مى جوشد هركس به اين حقيقت اعتراف كند و جـان خويش، در زلال حقيقتش شستشو دهد، به پيشگاه باعظمت اسلام ناب بار مى يابد و آن كس كـه به هرعذر و بهانه، چشم از ديدن و گوش از شنيدن فرو بندد، جز صداى جرسى از دور نصيب نخواهدبرد.

 غـديـر نخستين موقف و منزلى نيست كه پيامبراكرم "ص" جانشين خود را به مردم شناسانده است آن گـرامى بارها به هر مناسبت با بيانهاى گونه گون و شيوه هاى مختلف اين حقيقت را به مردم يـادآور شده وايشان را با رهبر آينده خود آشنا كرده است همه كسانى كه با حضرتش حشر و نشرى داشـتـنـد و از اتـفـاقـات حـكومت اسلامى بى خبر نبودند، مى دانستند كه على "ع" خليفه بلا فصل پيامبر "ص" و محبوبترين مردم، و نزديكترين اصحاب به رسول خداست.

 خـلافـت مـسـاله اى نبود كه تا سال دهم هجرت مسكوت مانده باشد خليفه پيامبر از همان روزى معلوم شد كه نبوت در مكه آشكار شد [ كـنزالعمال، ج 13، ص 114، حديث 36371 و 129، حديث 36407 و ص 131، حديث 36419، و فرائد السحطين، ج 1، ص 85، باب 16، حديث 65. ]

 پـس از آن مـخـصـوصا در سالهاى بعد از هجرت به قدرى اين مطلب تكرار شد كه تقريبا همه اهل مدينه با آن آشنا بودند همه حديث 'منزلت'، حديث 'رايت' و حديث 'طير' [ ر ك: فصل دوم. ] را شنيده بودند حديث 'ثقلين' [ ينابيع الموده، ص 39: پيامبر اكرم فرمود: من در ميان شما دو چيز گرانبها به ارث مى گذارم: كـتـاب خـدا و عترتم را، اين دو از هم جدا نمى شوند تا در كنار حوض كوثر بر من وارد شوند و شما اگر به اين دو تمسك كنيد هرگز گمراه نمى شويد. ] مكرر بر آنها خوانده شده بود نزول آياتى چون آيه 'مودت' [ سوره شورى، آيه 23. ] آيـه 'مـبـاهـله' [ سوره آل عمران، آيه 61. ] و آيه 'ولايت' [ سوره مائده، آيه 55. ] باعث شده بود، خورشيد شخصيت اميرالمؤمنين درخششى روزافزون داشته باشد.

 بـا ايـن هـمـه حـديـث غـدير از شهرتى به سزا برخوردار است همه احاديثى كه در اين زمينه وارد شده صحيح و مشهور و بعضى متواترند، ولى حديث غدير از مرز تواتر نيز گذشته است.

 مرحوم علم الهدى سيد مرتضى، در اين باره مى فرمايد:

 كـسـى كـه بـراى صـحـت ايـن خبر دليل بخواهد، همانند كسى است كه براى صحت خبر غزوات وحالات معروف رسول خدا دليل بخواهد و چنان است كه گويى در اصل حجة الوداع شك داردزيرا اينها همه از جهت شهرت در يك رتبه اند.

 چرا كه همه علماى شيعه اين حديث را روايت كرده و اهل حديث با اسناد خود آن را نقل نموده اند و مـورخان و سيره نويسان همان طور كه حوادث معروف را نقل مى كنند، بدون سندمخصوصى نسل در نـسـل از هـم روايـتش مى كنند و محدثان آن را در زمره احاديث صحيح درج كرده اند اين خبر مزيتى دارد كه هيچ خبر ديگرى از آن برخوردار نيست چرا كه اخبار بر دوگونه اند:.

 يك دسته اخبارى است كه به سند متصل نياز ندارند، مانند خبر جنگ بدر و خيبر و جمل وصفين و همه وقايع معروفى كه مردم نسل در نسل بدون سند از آن آگاهند دسته ديگر اخبارى است كه به سند متصل نياز دارند، مثل اخبارى كه در باب احكام شرعى وارد شده است.

 خبر غدير به هر دو صورت نقل شده است، يعنى در عين آنكه در كمال شهرت و از سند بى نياز است، داراى سند متصل نيز مى باشد.

 افـزون بـر اينكه اخبارى كه در باب احكام شرعى نقل شده همگى خبر واحد هستند، ولى خبرغدير راويان فراوانى دارد [ تلخيص الشافى، مجلد اول، ص 168. ]

 مـا در اين مقال بر آن نيستيم كه راويان حديث غدير را نام ببريم، چون نه مقام را گنجايش است و نـه حـاجـتى به آن هست مرحوم علامه امينى نام راويان اين حديث را به ترتيب زمان زندگى ذكر كـرده اسـت مـا بـه ذكر شمار راويان حديث غدير در هر قرن بسنده كرده، علاقه مندان را به كتاب ارزشمند الغدير راهنمايى مى كنيم [ الغدير، ج 1، ص 14 تا 151. ]

 در ميان اصحاب رسول خدا "ص" 110 نفر.

 در ميان تابعين 84 نفر.

 در ميان علماى قرن دوم هجرى 56 نفر.

 در ميان علماى قرن سوم هجرى 92 نفر.

 در ميان علماى قرن چهارم هجرى 43 نفر.

 در ميان علماى قرن پنجم هجرى 24 نفر.

 در ميان علماى قرن ششم هجرى 20 نفر.

 در ميان علماى قرن هفتم هجرى 21 نفر.

 در ميان علماى قرن هشتم هجرى 18 نفر.

 در ميان علماى قرن نهم هجرى 16 نفر.

 در ميان علماى قرن دهم هجرى 14 نفر.

 در ميان علماى قرن يازدهم هجرى 12 نفر.

 در ميان علماى قرن دوازدهم هجرى 13 نفر.

 در ميان علماى قرن سيزدهم هجرى 12 نفر.

 در ميان علماى قرن چهاردهم هجرى 19 نفر.

 و همو مى نويسد:

 ايـن حـديـث را احـمد بن حنبل با چهل سند، ابن جرير طبرى با هفتاد و اندى سند، جزرى مقرى بـا هـشـتاد سند، ابن عقده با صد و پنج سند، ابوسعد مسعود سجستانى با 120 سند و ابوبكر جعابى با125 سند روايت كرده است [ الغدير، ج 1، پاورقى ص 14. ]

 ابـن حـجـر در كـتـاب صـواعـق نوشته است: 'اين حديث را سى نفر صحابى از پيامبر اكرم "ص" روايت كرده اند و بسيارى از اسناد آن صحيح يا حسن است' [ الصواعق المحرقة، ص 188، حديث 4. ]

 ابن مغازلى در مناقب مى نويسد:

 حـديث غدير حديث صحيحى است كه حدود صد نفر صحابى كه عشره مبشرة نيز از آن جمله است آن را از رسـول خـدا "ص" روايـت كـرده انـد اين حديث ثابت است و ايرادى بر آن وارد نيست واين فضيلتى است كه فقط على "ع" حائز آن شده و هيچ كس در اين فضيلت با او شريك نيست [ مناقب ابن مغازلى ص 27، حديث 39. ]

 سيد بن طاوس از علماى اماميه در كتاب شريف اقبال الاعمال نوشته است:

 ابـوسـعـد مـسـعـود بـن نـاصـر سـجـستانى از علماى اهل سنت كتابى در هفده جز به نام الدرايه فى حديث الولايه تاليف كرده و اين حديث را از صد و بيست صحابى نقل كرده است.

 مـحـمدبن جرير طبرى در كتابى كه به نام الردعلى الحرقوصيه نوشته، حديث ولايت را از هفتاد و پنج طريق روايت كرده است.

 ابوالقاسم عبداللّه حسكانى در اين باب كتاب مستقلى به نام دعا الهداة الى ادا حق الولاة تاليف نموده اسـت ابوالعباس احمد بن سعيد بن عقده نيز كتابى به نام حديث الولايه تاليف كرده و اين حديث را از صد و پنجاه طريق روايت كرده است وى پس از نقل عبارات راويان مى نويسد:

 هـمـه ايـن كتابها جز كتاب طبرى در كتابخانه من موجود است، مخصوصا كتاب ابن عقده كه در زمان حيات خودش "330 هجرى قمرى" نسخه بردارى شده است [ اقبال الاعمال، ص 453. ]

 طرفه آنكه از قرن دوم به بعد كه مرز مذاهب مشخص مى شود، هيچ يك از اين راويان شيعه نيستند در ميان شيعيان نيز كمتر عالمى را مى توان يافت كه اين حديث را با اسناد مختلف نقل نكرده باشد.

 اهـمـيـت حـديـث غـديـر بـه پـايه اى رسيده است كه بسيارى از دانشيان جهان اسلام، درباره آن كـتابهاى مستقل نگاشته اند به تحقيق علامه عاليقدر امينى در الغدير، تا زمان ايشان بيست و شش كـتـاب مستقل توسط عالمان برجسته در اثبات تواتر حديث غدير يا تحقيق مفاد آن به رشته تحرير درآمده است [ الغدير، ج 1، ص 152 تا 158. ]

 ايـن قـضـيه آن چنان روشن و واضح و در نزد همگان مسلم بوده است كه اهل بيت "ع" و معتقدان بـه ايـشـان بـه مـنـاسبت هاى مختلف بدان استدلال و احتجاج كرده اند در روايات به موارد زيادى بـرمـى خـوريـم كـه امـيرالمؤمنين "ع" در طول سالهاى پس از وفات پيامبر اكرم "ص" در مجالس مـختلف، اصحاب رسول خدا "ص" را سوگند مى دادند كه آيا شما به خاطر نداريد رسول خدا "ص" در روز غدير فرمود: من كنت مولاه و ايشان سوگند مى خوردند كه آن را به خاطر دارند [ به زودى آدرس احاديث وارده در اين باب ذكر خواهد شد. ]

 بـنـابـر آنـچـه گذشت، حديث غدير واقعيتى است كه دست تبهكار انكار از ساحت قدس آن كوتاه اسـت و چـنـد و چون تعداد انگشت شمارى از جاهلان عالم نما نمى تواند بر دامن كبريايش گردى بـنـشـاند، چه رسد كه خورشيد روشن حقيقتش را بپوشاند از همين روست كه نويسنده دانشمند كتاب امام على "ع" عبدالفتاح عبدالمقصود مصرى، در ضمن تقريظ كتاب الغدير مى نويسد:

 حديث غدير بدون شك، حقيقتى است كه دستخوش باطل نمى شود، فروزان و درخشان است، چون روشـنـايـى روز و آن يكى از حقايق خروشنده الهام است كه از سينه پيامبر "ص" پراكنده گشته تا ارزش دست پرورده، برادر و برگزيده خويش در ميان امتش را معلوم كند [ الغدير، مقدمه ج 6، ص 'و، ز'. ]

سه روز طول كشيد تا مراسم بيعت و تهنيت به پايان رسيد [ الغدير، ج 1، ص 270، به نقل از كتاب ''الولايه'' تاليف محمد بن جرير طبرى و كتاب ''مناقب على بن ابى طالب'' تاليف احمد بن محمد طبرى مشهور به خليلى. ] حال، تكليف خلافت كبراى الهى مـعـلـوم وخـليفه رسول خدا منصوب شده، مردم او را شناخته و با او بيعت كرده اند ديگر وقت آن رسيده بود كه مراسمى چون تاجگذارى شاهان برگزار شود پيامبر "ص" اميرالمؤمنين را خواست و عـمـامـه خود را كه ''سحاب'' ناميده مى شد بر سر وى نهاد و دنباله هاى آن را تا روى شانه هايش آويخت و فرمود: يا على العمائم تيجان العرب، يعنى عمامه تاج عرب است [ تاج العروس، ماده توج، ج 5 ص 40 و 4 و لسان العرب ماده توج. ]

 سـپـس فـرمـود: پـيـش بيا حضرت پيش آمد فرمود: برگرد حضرت برگشت [ نظم درر السحطين، ص 112 و فرائد السحطين، ج 1، ص 76، باب 12، حديث 42. ] آنگاه رو به اصـحـاب كرده فرمود: ''فرشتگانى كه در روز بدر و حنين به ياريم آمدند، اين گونه عمامه بر سر داشتند [ فـرائد الـسحطين، ج 1، ص 76، باب 12، حديث 43 و مناقب الامام اميرالمؤمنين، ج 2، ص 42، حديث 529 و نظم دررالسحطين، ص 112. ]

 و فـرمـود: ''عـمامه سيماى اسلام است، [ مناقب الامام اميرالمؤمنين "ع" ج 2، ص 389، حديث 864. ] عمامه علامتى است كه مسلمان را از مشرك جدا مى كند'' [ فـرائد السحطين، ج 1، ص 75، باب 12، حديث 41 و مناقب الامام اميرالمؤمنين ج 2، ص 389، حديث 864. ] و فرمود: ''ملائكه با اين شكل به نزد من آمدند'' [ نظم دررالسحطين، ص 112 و فرائدالسحطين ج 1 ص 76 باب 12 حديث 42. ]

 بـديـن تـرتـيـب واقـعـه غـديـر بـه پـايـان رسـيـد و حاجيان هر كدام راه ديار خويش گرفته در اطراف جزيرة العرب پراكنده شدند آنان حديث ولايت را به گوش همه مسلمانان رساندند.

 اكنون كه حماسه غدير به طور خلاصه معلوم شد، دو نكته قابل ذكر است:

 الف ـ صحت واقعه غدير از نظر تاريخ.

 ب ـ مفاد كلام رسول اكرم "ص" در خطبه روز غدير.

سـال دهـم هـجـرت اسـت، و اسـلام سـراسـر جزيرة العرب را فراگرفته است همه قبايل عرب به آيـيـن مـسـلـمـانـى گـرويـده، به رسالت حضرت ختمى مرتبت "ص" اقرار كرده اند اثرى از بت و بـت پـرسـتى در هيچ يك از قبايل به چشم نمى خورد زحمات صاحب رسالت "ص" به ثمر نشسته و مـيـوه شـيرين خود را به بارآورده است بت از سريرالوهيت فرود آمده، و كلمه طيبه لا اله الا اللّه در گستره جزيرة العرب، طنين افكن شده است.

 اكـنـون تـنها تفاوت مردم، در ايمان قلبى و سابقه آنان در اسلام است پيامبر عظيم الشان "ص" كه حدود بيست و سه سال سخت ترين رنج ها را تحمل كرده، و در تمام اين مدت طولانى لحظه اى در انجام وظيفه و ابلاغ رسالت سستى نورزيده، و هيچ گاه احساس خستگى نكرده، اينك دريافته است كـه بـه زودى از ايـن جـهـان رخـت بـرخواهد بست و به ديدار معبود يگانه اش خواهد شتافت پس هـمچنان بى وقفه مى كوشد تاآنجا كه امت برمى تابد، آداب اسلام را به آنان بياموزد اندكى از احكام اسلام باقى است، كه هنوز فرصتى براى ابلاغ يا آموزش آنها فراهم نيامده است فريضه مهم حج از آن جـمـله است آن گرامى تا آن روز فرصت نيافته بود حج را چون نماز به مسلمانان بياموزد و اكنون تنها و آخرين فرصت است.

 اعـلام عـمـومـى شد كه رسول خدا "ص" حج مى گزارد مردم از قبايل رو به سوى مدينه نهادند و آن حضرت در روز پنج شنبه شش روز، يا شنبه چهار روز به آخر ذيقعده [ سيره حلبى، ج 3، ص 309. ] ابودجانه را در مدينه جـانـشين خود ساخته [ سيره حلبى، ج 3، ص 312. ] در حالى كه همه همسران و خاندانش او را همراهى مى كردند [ امتاع الاسماع، ص 510. ] و صد شتر قربانى همراه داشت، [ امتاع الاسماع، ص 51. ] از مدينه حركت كرد.

 در آن روزهـا بـيـمـارى سـخـتى "آبله يا حصبه" در مدينه شايع بود كه بسيارى از مسلمانان را از ايـن مـصـاحـبـت مـيـمون محروم مى داشت [ سيره حلبى، ج 3، ص 308. ] با اين حال دهها هزار نفر با پيامبر همراه شدند مـورخـان هـمراهان آن حضرت را چهل هزار، هفتاد هزار، نود هزار، 114 هزار، 120 هزار و 124 هزار نـفـرنوشته اند [ سـيـره زيـنى دحلان، ج 2، ص 143، و سيره حلبى، ج 3، ص 308، و امتاع الاسماع، ص 512، و تذكرة الخواص، ص 37. ] ولى با اين همه حق اين است كه بگوييم: چنان جمعيتى در ركاب آن حضرت حـركت كردكه شمارش بر جز خدا پوشيده است [ سيره حلبى، ج 3، ص 308. ] اينان كسانى بودند كه از مدينه مى آمدند، ولى تعداد حاجيان به اين عده منحصر نمى شد زيرا اهل مكه و ساكنان حومه آن و كسانى كه از يمن در ركاب اميرالمؤمنين على "ع" آمده بودند، نيز در حج شركت داشتند.

 حضرت غسل كرد، بدن مباركش را روغن ماليد، خود را خوشبو كرد، موهايش را شانه زد، [ امتاع السماع، ص 510. ] و ازمدينه بيرون آمد هنگامى كه از مدينه بيرون مى رفت تنها دو تكه لباس بر تن داشت كه يكى را بر دوش انـداخته و ديگرى را به كمر بسته بود منزل به منزل پيش مى رفت، وقتى به 'ذى الحليفه' رسيد احرام بست [ سيره حلبى، ج 3، ص 309. ] و همچنان پيش رفت تا در روز سه شنبه چهارم ماه ذيحجه وارد مكه شد از باب بنى شيبه واردمسجدالحرام شد [ سيره حلبى، ج 3، ص 517. ]، طواف كرد، نماز طواف به جاى آورد، بين صفا و مروه سعى نمود و بدين ترتيب اعمال عمره به پايان رسيد [ امتاع الاسماع، ص 518. ] به كسانى كه قربانى همراه خود نياورده بـودنـد، فـرمـود تقصير كرده از احرام خارج شوند [ سيره حلبى، ج 3، ص 317. ] و خود چون قربانى همراه داشت در حال احـرام باقى ماند، تا در منى قربانى كند [ سيره حلبى، ج 3، ص 317. ] اميرمؤمنان كه از حركت پيامبر براى حج آگاه شده بود، در حالى كه 37 قربانى همراه داشت، باسپاهيان خود براى شركت در مراسم حج از يمن حركت كـرد، و در مـيـقـات اهـل يمن به همان نيتى كه پيامبر "ص" محرم الهم الرزقنی شفاعة الحسین یوم الورود